مهدی الهی قمشهایحکیم الهی قمشه‌ای،نام او مهدی و لقبش محیی الدین است. ۱ - خانداننیاکان حکیم قمشه‌ای از سادات بحرین بوده‌اند، و وی با آن که به تحقیق به سیادت خود یقین پیدا کرده، ولی از آن جا که احتمالا پس از سال‌ها در بر داشتن لباس روحانیت و بر سر داشتن عمامه سفید، به این حقیقت پی برده، شاید برای آن که حمل بر تظاهر نشود، عمامه خود را به سیاه که علامت سیادت است تغییر نداده است. نام و نسب او از این قرار است: میرزا مهدی بن حاج ملا ابو الحسن بن حاج عبد المجید بن حاج محمد رضا بن حاج عبد الملک بن حاج شیخ جعفر السید البحرینی [۱]
مروری بر زندگانی حضرت آیت‌الله محیی الدین الهی قمشه‌ای، پیام انقلاب، شماره ۱۶۸
. نام او مهدی و لقبش محیی الدین است. چنان که خود در منظومه مفصلی، هم به اصل و نسب خود و هم به نام و لقبش تصریح دارد: الهی طبع و مهدی نام و در عشق لقب گردید محیی الدین مقرر ۲ - تولدتاریخ ولادت او در قمشه/ شهرضا ۱۳۱۹ ق است. (بعضی منابع تاریخ تولد او را ۱۳۱۸ ق دانسته‌اند [۲]
- دائرة المعارف تشیع، ۲/ ۳۲۶
). در پنج سالگی به مکتب رفت و تا هفت سالگی مقدمات ادبیات فارسی و عربی آموخت. سپس نزد پدر دانشمند خود و استادان دیگر در همان شهر ادامه تحصیل داد. نشانه‌ای از استعداد زبانی- ادبی درخشان او این است که در پانزده سالگی در زبان و ادب عرب و دستور زبان و علوم بلاغی به پایه‌ای رسید که شرح نظام نیشابوری و مطول تفتازانی را تدریس می‌کرد. ۳ - استاداناستادان او در قمشه عبارت بوده‌اند از: ۱. ملا محمد مهدی فرزانه قمشه‌ای (۱۳۰۲- ۱۳۷۲ ق) (در رشته فقه، اصول و حکمت) ۲. حسین امین جعفری (۱۲۹۵- ۱۳۶۹ ق) سپس برای ادامه تحصیل در سطحی بالاتر به حوزه علمی اصفهان کوچید. استادان او در حوزه علمیه پیشرفته اصفهان عبارت بوده‌اند از: ۳. شیخ محمد حکیم خراسانی ۴. آیت‌الله شهید مدرس ۴ - هجرت به مشهدپس از یک سال اقامت در اصفهان، راهی مشهد مقدس رضوی شد و در آن جا به مدرسه معروف نواب راه یافت. استادان او در این حوزه: ۵. آقا بزرگ حکیم (معروف به میرزا عسکری شهید) ۶. آیت‌الله العظمی حاج آقا حسین قمی ۷. شیخ اسد الله یزدی (در منطق، حکمت، هیئت و برخی از علوم ریاضی، همچنین نزد او شرح فصوص قیصری را فرا گرفت) ۸. حاج ملا محمد علی معروف به فاضل (م ۱۳۴۲ ق) (در حکمت و عرفان) ۹. حاج شیخ حسن مشهور به فاضل برسی (در فقه و اصول) ۱۰. آیت‌الله حاج میرزا حسن فقیه سبزواری خراسانی (م ۱۳۸۶ ق) ۱۱. قرآن شناس بزرگ و از زعمای مکتب قرآنی تفکیک، مرحوم میرزا مهدی اصفهانی (۱۳۰۳- ۱۳۶۵ ق)دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی . ۵ - هجرت به تهرانحکیم الهی قمشه‌ای سپس به تهران آمد و در مدرسه سپهسالار (اینک: شهید مطهری) حجره گرفت و از حسن اتفاق و توفیق، بار دیگر به محضر استاد پیشینش مرحوم آیت‌الله مدرس راه یافت. در این جا در عین فراگیری سطوح عالی تر اصول و فقه، به تدریس منطق و فلسفه برای طلاب جوان تر اشتغال داشت. با احتساب آیت‌الله مدرس به عنوان دوازدهمین استاد نامدار او، سیزدهمین استادش مرحوم میرزا طاهر تنکابنی (۱۲۴۲- ۱۳۲۰ ق) بود. نزد او [۲] تحریر اصول اقلیدس (از خواجه نصیر الدین طوسی ) و قانون بو علی طب را بیاموخت. بعدها، پس از گسترش آموزش عالی در ایران و تاسیس دانشگاه تهران، مدرسه سپهسالار به دانشکده معقول و منقول تبدیل شد و شادروان الهی در این دانشکده جدید به تدریس منطق و حکمت و ادبیات، و در دانشگاه تهران به تدریس زبان و ادبیات عربی و حکمت و فلسفه پرداخت. دانشکده معقول و منقول پیشگفته به دانشکده الهیات و معارف اسلامی تغییر هیئت داد، و او از همین دانشکده و دانشگاه، با نگارش اثری علمی به نام توحید هوشمندان، به اخذ درجه/ مدرک دکتری نایل گردید و تا اواخر عمرش به مدت ۳۵ سال استاد دانشگاه تهران/ دانشکده الهیات بود. ۶ - شاگردانبعضی از برجسته‌ترین شاگردان او: ۱. آیت‌الله حسن زاده آملی ، از حکما و عرفای جلیل القدر معاصر که به تصریح خود جز در رشته معقول، در مجلس تفسیر استاد حضور می‌یافته است. ۲. آیت‌الله عبدالله جوادی آملی که همچون استاد (خود مرحوم قمشه‌ای) و نیز همدرس خود (آیت الله حسن زاده)، در قرآن شناسی و حکمت و عرفان- به ویژه حکمت صدرایی و عرفان محیی الدین- مقام علمی شامخی دارد ۳. آیت‌الله حاج سید محمد حسن لنگرودی . مرحوم الهی قمشه‌ای همانند بسیاری از اجله استادان و بعضی از اعزه شاگردانش، عارف و عاشق معشوقی حقیقی ازلی، و در عین حال منکر و منتقد صوفی و شان و قلندران ناپارسا بود، و خود زندگیی ساده در کمال پارسایی و طهارت قلبی و اخلاقی داشت و فروتنی و خداترسی و خوشخویی و خوشرویی را با هم درآمیخته بود. او پس از عمری پربار و برکت در خدمت به نشر معارف قرآنی و فرهنگ اسلامی و شیعی، اعم از معقول و منقول، در شب سه شنبه دوازدهم ربیع الثانی ۱۳۹۳ ق (برابر با ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ ش) در تهران درگذشت، و در شهر مقدس قم، در وادی السلام، در جوار بارگاه قدسی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیهم به خاک سپرده شد. ۷ - آثارالف) در زمینه قرآن پژوهی: ۱. ترجمه قرآن (که ان شاء الله درباره آن بیشتر سخن خواهیم گفت) ، ۲. تصحیح و تحشیه تفسیر ابو الفتوح رازی که بار اول به اهتمام ایشان، در ۱۰ مجلد در فاصله سال‌های ۱۳۲۰- ۱۳۲۲ ش انتشار یافت، ۳. قصیده قرآنیه [ در ستایش حضرت کتاب الله الناطق سیدنا و مولانا امیر المؤمنین، مطلوب کل طالب، اسد الله الغالب، علی بن ابی طالب علیه‌السّلام در یکصد و چهارده سوره قرآن مجید، که مطلع آن چنین است: جبرئیل آمد به وحی عشق و برخواند آفرینم گفت برگو مدح شاه دین امیر المؤمنینم برای تفصیل- دانشنامه قرآن، ذیل «قصیده قرآنیه» ]. ب) در زمینه‌های دیگر: ۴. ترجمه صحیفه سجادیه، ۵. ترجمه کلیات مفاتیح الجنان، ۶. حکمت الهی، ۷. رساله در فلسفه کلی، ۸. شرح رساله حکیم فارابی، ۹. رساله‌ای در سیر و سلوک، ۱۰. حاشیه بر مبدا و معاد، ۱۱. رساله‌ای در مراتب ادراک، ۱۲. رساله‌ای در مراتب عشق، ۱۳. توحید هوشمندان، ۱۴. حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی، ۱۵. دیوان شعر. ذوق شعری شادروان الهی، عالی و طبع او وقاد است و ملک الشعراء بهار، در تقریظی، سخن او را به حق ستوده و شیوا و شیرین شمرده است. ۸ - عناوین مرتبطترجمه قرآن (الهی قمشه‌ای) ۹ - پانویس
۱۰ - منبع• نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : تراجم | حکیمان | علمای شیعه | علمای قرن چهاردهم | مدفونان در قبرستان وادی السلام قم
|